Ο ΦΟΒΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Έριχ Φρομ

ESCAPE FROM FREEDOM, by Erich Fromm, 1941

Εάν η ανθρωπότητα δεν μπορεί να ζήσει με τους κινδύνους και τις ευθύνες που είναι εγγενείς στην ελευθερία, πιθανότατα θα στραφεί στον αυταρχισμό. 

Αυτή είναι η κεντρική ιδέα του βιβλίου Απόδραση από την Ελευθερία (γνωστό ως Ο Φόβος της Ελευθερίας, έξω από τη Βόρεια Αμερική), ένα έργο ορόσημο από έναν από τους πιο διακεκριμένους στοχαστές της εποχής μας και ένα βιβλίο που είναι τόσο επίκαιρο σήμερα όσο και όταν δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1941. 

Λίγα βιβλία έχουν ρίξει τέτοιο φως στις δυνάμεις που διαμορφώνουν τη σύγχρονη κοινωνία ή έχουν διεισδύσει τόσο βαθιά στις αιτίες των αυταρχικών συστημάτων. Εάν η άνοδος της δημοκρατίας κατέστησε ορισμένους ανθρώπους ελεύθερους, ταυτόχρονα γέννησε μια κοινωνία μέσα στην οποία το άτομο αισθάνεται αποξενωμένο και μηχανοποιημένο. 

Χρησιμοποιώντας τις ιδέες της ψυχανάλυσης ως παράγοντες ανίχνευσης, το έργο του Φρομ αναλύει την ασθένεια του σύγχρονου πολιτισμού, όπως μαρτυρείται από την προθυμία του να υποταχθεί στον ολοκληρωτικό τρόπο διακυβέρνησης.

Εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ, 1971

Μετάφραση Δημητρίου Θεοδωρακάτου

Σελίδες 336

Θέλουν πραγματικά την ελευθερία οι σύγχρονοι άνθρωποι ή μήπως νιώθουν φόβο μπροστά της; Και είναι αυτό το δέος που προκαλεί η ελευθερία η αιτία που γνωρίζουν τέτοια επιτυχία στον 20 αιώνα οι ολοκληρωτικές τάσεις αυτής ή της άλλης μορφής; 

Την αρρώστια αυτή του καιρού μας, που εκφράζεται με τη δουλική υποταγή στην εξουσία εξετάζει στο εξαίρετο αυτό έργο ο Φρομ, εφαρμόζοντας την ψυχαναλυτική μέθοδο. 

Η άνοδος της Δημοκρατίας, μολονότι απελευθέρωσε τον άνθρωπο, δημιούργησε παράλληλα μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος αισθάνεται απομονωμένος από τους συνανθρώπους του, όπου οι σχέσεις έχουν χάσει τον προσωπικό τους χαρακτήρα και όπου η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια έχουν υποκαταστήσει τους παλαιότερους κοινωνικούς δεσμούς. 

Κατά την άποψη του Φρομ, αυτή η αίσθηση μοναξιάς ωθεί τους ανθρώπους να υποτάσσονται σ’ έναν πανίσχυρο οργανισμό ή στο κράτος.  (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
1. Ελευθερία - πρόβλημα ψυχολογικό;
2. Η άνοδος του ανθρώπου και το διπλό νόημα της ελευθερίας
3. Η ελευθερία κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης:
     Μεσαιωνικό φόντο και Αναγέννηση-Η περίοδος της Μεταρρύθμισης
4. Οι δύο απόψεις της ελευθερίας για το σύγχρονο άνθρωπο
5. Μηχανισμοί φυγής: Ολοκληρωτισμός-Ροπή καταστροφής-Αυτόματος κομφορμισμός
6. Η ψυχολογία του ναζισμού
7. Ελευθερία και δημοκρατία: Η αυταπάτη της ατομικότητας-Ελευθερία και αυθορμητισμός
Παράρτημα: χαρακτήρας και κοινωνικό προτσές
Ευρετήριο

 

Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ, 2017

Μετάφραση Ουρανίας Τουτουντζή

Σελίδες 364

Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία του Erich Fromm παραμένει διαχρονικά ένα επίκαιρο και προφητικό βιβλίο για όσα συμβαίνουν σήμερα, αλλά και για όσα πιθανόν θα ακολουθήσουν, καθώς η ελευθερία περιορίζεται όλο και περισσότερο από την ένταση του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και θρησκευτικού ολοκληρωτισμού.

Στο εμβληματικό αυτό έργο, ο Φρομ εξηγεί αρχικά πως οι επαναστατικές αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση, η υπέρμετρη δύναμη του κεφαλαίου και η οικονομική κρίση μεγαλώνουν τα αισθήματα αβεβαιότητας, μοναξιάς και ασημαντότητας του σύγχρονου ανθρώπου, ενώ η απειλή πολέμου ισχυροποιεί τον φόβο. 

Στη συνέχεια εστιάζει στους μηχανισμούς άμυνας του ατόμου, που είναι ταυτόχρονα και οι μηχανισμοί διαφυγής του από την ελευθερία: ο ολοκληρωτισμός, η ροπή προς την καταστροφή και ο κομφορμισμός.

Και αν για τον ανυποψίαστο πολίτη ο κομφορμισμός είναι ακίνδυνος, για τον Φρομ έχει τεράστια σημασία: στα πλαίσια αυτής της "λύσης", στην οποία προσφεύγει η πλειονότητα των μελών της κοινωνίας, ο άνθρωπος παύει να είναι ο εαυτός του και υιοθετεί απολύτως τον τύπο της προσωπικότητας που του επιβάλλουν τα πολιτιστικά πρότυπα, η κοινή γνώμη, η κοινή λογική. 

Έτσι, οι συνειδητοί φόβοι της μοναξιάς και της αβεβαιότητας αντιμετωπίζονται με την ένταξη στο όλον. Όμως, με αυτόν τον τρόπο, το άτομο πληρώνει το τίμημα για την απομάκρυνσή του από την αληθινή, θετική ελευθερία, η οποία συνίσταται στην αυθόρμητη δραστηριότητα.  (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο Έριχ Φρομ (Erich Fromm), (1900-1980), ήταν Γερμανός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, κοινωνιολόγος, ανθρωπιστής και φιλόσοφος. Ξεκίνησε ως μαθητής του Σίγκμουντ Φρόιντ, αλλά διεφώνησε και ακολούθησε ξεχωριστή πορεία. Εγκατέλειψε τη Ναζιστική Γερμανία το 1933 και εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε ως καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχανάλυσης σε Πανεπιστήμια. Αν και υπέρμαχος της Μαρξιστικής σκέψης, άσκησε κριτική στην πρακτική της εφαρμογή, ενώ προσπάθησε να την συνδυάσει με την Φροϊδική σκέψη.