ΑΝΔΡΑΣ ΠΡΟΤΥΠΟ, Τέσσας Δουλκέρη

 

ΑΝΔΡΑΣ ΠΡΟΤΥΠΟ(;)

Της Τέσσας Δουλκέρη
Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ
Α! Έκδοση 2017, Σελίδες 211

Με έναν ενδιαφέροντα τίτλο, - το ερωτηματικό δικό μου - και ένα εξίσου ενδιαφέρον εξώφυλλο, στο οποίο απεικονίζεται ένας νέος άνδρας με κοστούμι να αποχωρεί, εμείς βλέπουμε την πλάτη του, πιθανόν από μια αίθουσα συσκέψεων, αν κρίνουμε από το ελαφρώς τσαλακωμένο κοστούμι του και το λίγο γερμένο κεφάλι του, η συγγραφέας Τέσσα Δουλκέρη, μας συστήνει το βιβλίο της «Άνδρας Πρότυπο», από τις εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ. Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρη αν επιχειρεί να μας συστήσει έναν άντρα πρότυπο ή να μας προβληματίσει πάνω στο θέμα. Επιλέγω τη δεύτερη εκδοχή.

Το αντρικό πρότυπο, λοιπόν, στο προσκήνιο. Ποιο ήταν κάποτε; Ποιο είναι σήμερα; Κάποτε ήταν ο άριστος, ο γενναίος πολεμιστής/στρατιώτης, ο πατριάρχης, ο κουβαλητής. Στις μέρες μας μάλλον περνάει κρίση ταυτότητας.

Μέχρι τη δεκαετία του 1960, οι ρόλοι των φύλων ήταν διακριτοί, μάλλον ξεκάθαρα οριοθετημένοι και σταθεροί. Άντρας κουβαλητής, γυναίκα στο σπίτι, στην υπηρεσία της οικογένειας. Από αυτό το σχήμα του άνδρα-κουβαλητή, που εξασφαλίζει τη γυναίκα και την οικογένειά του, περάσαμε στο πρότυπο του άντρα που μοιράζεται την καθημερινότητά του με την ισότιμη σύντροφό του και ασχολείται με τις συναισθηματικές και σεξουαλικές ανάγκες της.

Από τη δεκαετία του 1980, το παλαιό πρότυπο καταρρίπτεται, αμφισβητούνται οι μέχρι τότε ανδρικές προτεραιότητες, όπως π.χ. του οικογενειάρχη, και αναδεικνύονται άλλες, όπως επαγγελματική επιτυχία, πλούτος, καταναλωτισμός, έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση. Η στρατιωτική ανδροπρέπεια και αρρενωπότητα ξεπερνιέται, το αντρικό πρότυπο είναι πιο χαλαρό, τεχνοκρατικό.

 Ας δούμε λοιπόν, το βιβλίο «Άνδρας Πρότυπο», της Τέσσας Δουλκέρη. Το έργο της είναι δομημένο θεατρικά, σε 3 Σκηνές και 5 Πράξεις.

Στην Πρώτη Σκηνή, γνωρίζουμε την 35άρα δημοσιογράφο, Αθηνά, η οποία θα πάρει συνέντευξη από τον Ίωνα Μότσαρη, ώριμο πολιτικό ετών 75, ο οποίος είχε αποσυρθεί από την δράση κατά την τελευταία 10ετία, κάνοντας αλλεπάλληλα ταξίδια στο εξωτερικό. Γνωρίζουμε επίσης την συνάδελφό της δημοσιογράφο, την νεαρότερη Νεκταρία. Οι δύο γυναίκες είναι εξαρχής διαφορετικά διατεθειμένες απέναντι στον Ίωνα Μότσαρη. Η πρώτη ευνοϊκά, η δεύτερη αρνητικά. Ο λόγος της συνέντευξης που θα ακολουθήσει και θα καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, είναι για να συστήσει στο κοινό έναν από του 20 υποψηφίους και κύριο διεκδικητή του βραβείου «Άνδρας της 10ετίας».

Ακολουθεί η Συνέντευξη. Μέσα από τις κατάλληλες ερωτήσεις της δημοσιογράφου, της Αθηνάς, ο παλαίμαχος πολιτικός αναλύει κατ’ αρχήν τους λόγους της Φυγής του (για να βρει την προσωπική του ισορροπία και να καθαρίσει το κάρμα του). Εξηγεί, επίσης, τι πιστεύει για το θέμα της πατρότητας και τι έπραξε ο ίδιος.

Στη συνέχεια, απαντά σε ερωτήσεις σχετικά με την Άσκηση Εξουσίας. Θίγονται θέματα εξουσίας, ηγεσίας, συναλλαγών με ψηφοφόρους (ρουσφέτια), κατάστασης στα Πανεπιστήμια, συνεργασίας, ανταγωνισμού και τέλος ορισμού της επιτυχίας.

Κατόπιν, η Συνέντευξη προχωρά στο πεδίο των Σχέσεων. Ο Ίων Μότσαρης εκφράζει τις απόψεις του για την εικόνα της σύγχρονης γυναίκας, για τον Έρωτα και το Σεξ. Αναφέρεται σε παλαιότερες ερωτικές σχέσεις του αλλά και φιλικές, τόσο με άνδρες όσο και με γυναίκες.

Καθώς η Συνέντευξη προχωρά προς το τέλος της, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την καθημερινότητα του υποψηφίου (για το βραβείο), και τα μικρά πράγματα που, είτε τον εκνευρίζουν, είτε τον ευχαριστούν και τον διασκεδάζουν. Ο Ίων, έχοντας τον τελευταίο λόγο, κλείνει αυτόν τον κύκλο ερωτήσεων και απαντήσεων με μια φράση, που δηλώνει το ενδιαφέρον του για τα κοινά: «Να είσαι περίεργος, να μην αδιαφορείς, να συμμετέχεις».

Ωστόσο, η συνέντευξη έχει ήδη διαταραχθεί κατά διαστήματα από επιστολές και αναρτήσεις στο διαδίκτυο, οκτώ τον αριθμό, που είτε κατηγορούν τον πολιτικό, είτε με κάποιο τρόπο αναιρούν τα λεγόμενά του. Μεταξύ αυτών των επιστολών, υπάρχει και μία που τον υπερασπίζεται με θέρμη.

Στην τελευταία Σκηνή επέρχεται η πλήρης Ανατροπή. Η δημόσια εικόνα του Ίωνα Μότσαρη απειλείται πλέον ανοιχτά, εκτός από τις προηγούμενες επιστολές και αναρτήσεις, κυρίως από δύο τελευταίες επώνυμες επιστολές που λαμβάνει. Μαύρα σύννεφα και αδιέξοδο. Τι θα συμβεί;

Υπάρχει λύση και ποια θα είναι αυτή; Ποιος θα την προτείνει και ποιος θα την παράσχει; Με ποιες τεχνικές είναι δυνατόν να επιτευχθεί η χειραγώγηση της κοινής γνώμης, αυτή τη φορά, προς όφελος του Ίωνα;

Μήπως με την τεχνική της διασκέδασης, της απόσπασης δηλαδή της προσοχής του κοινού από τα σημαντικά, και της στροφής του σε διασκεδαστικές και ασήμαντες λεπτομέρειες;

Μήπως με την τεχνική της ενθάρρυνσης του κοινού να αρέσκεται στη μετριότητα, να βρίσκει «cool» ό,τι θα έπρεπε να απορρίπτει;

Ή, τέλος, με την τεχνική του να απευθύνεσαι στο συναίσθημα του κοινού μάλλον παρά στη λογική;

Με το εύρημα της συνέντευξης, η οποία μας προκαλεί το ενδιαφέρον και την περιέργεια, τα ερωτήματα εκ πρώτης όψεως, απευθύνονται στον βουλευτή και υποψήφιο για το βραβείο του άνδρα της δεκαετίας, Ίωνα Μότσαρη. Εκείνος δίνει τις δικές του απαντήσεις, με τις οποίες εμείς, ως αναγνώστες και πολίτες με κρίση, μπορεί να συμφωνούμε ή να διαφωνούμε. Στο βάθος όμως, τα ερωτήματα απευθύνονται σε μας τους ίδιους, τους αναγνώστες και αναγνώστριες. Τι θα απαντούσαμε; Τι θέση θα παίρναμε; Για ποιο λόγο και με ποιο τρόπο θα υποστηρίζαμε την άποψή μας; Θα προτάσσαμε το κοινωνικό συμφέρον ή θα οπισθοχωρούσαμε εν όψει του προσωπικού οφέλους; Θα ήμαστε συνεπείς στο λόγο μας, θα υπήρχε αρμονία ανάμεσα στα λεγόμενα και στις πράξεις μας; Τέλος, θα είχαμε τη γενναιότητα να αντιμετωπίσουμε ένα προσωπικό σκάνδαλο;

Άλλα ερωτήματα που θέτει το βιβλίο είναι:

Πόσο εύκολο είναι να γκρεμιστούν τα πρότυπα;

Πόσο δύσκολο είναι να καμφθεί η αντίσταση που προβάλλει το κατεστημένο;

Κατά πόσο η κοινή γνώμη διαμορφώνεται από πραγματικά ελεύθερη βούληση και δεν είναι προαποφασισμένη από γραφεία τύπου, προσωπικούς συμβούλους και φίλα προσκείμενα ή δωροδοκηθέντα μέσα ενημέρωσης;

Το βιβλίο «Άνδρας Πρότυπο» της Τέσσας Δουλκέρη είναι ευχάριστο, διασκεδαστικό, με χιούμορ και λεπτή ειρωνεία να υποβόσκουν, ενδιαφέρον και δέχεται πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις. Θεωρώ επίσης εκπληκτικό ότι η συγγραφέας κατάφερε μέσα σε ένα σχετικά μικρό αριθμό σελίδων, να συμπεριλάβει τόσο πολλά ερωτήματα για τόσο πολλά θέματα που απασχολούν ή και πρέπει να απασχολούν όλους τους πολίτες από τον πρώτο ως τον τελευταίο.

Πέρα από την αναγνωστική ευχαρίστηση που προσφέρει, το βιβλίο είναι πραγματικά τροφή για σκέψη, ιδιαιτέρως θα έλεγα για τις γυναίκες αναγνώστριες, εφόσον εκτός από όλα όσα προανέφερα, θίγεται αμέσως ή εμμέσως ο τρόπος που τις αντιμετωπίζουν στο εργασιακό και κοινωνικό τους περιβάλλον και η επακόλουθη αντίδρασή τους.

Προσωπικά, μέσω κάποιων γυναικείων χαρακτήρων του βιβλίου, μού δημιουργήθηκε το εξής ερώτημα: Γιατί κάποιες γυναίκες αρνούνται τον εκσυγχρονισμό και επιδιώκουν την επιστροφή σε αναχρονιστικά πατριαρχικά πρότυπα (υποταγής και υπηρεσίας), απορρίπτοντας υποσυνείδητα ή βάλλοντας εναντίον του ίδιου τους του φύλου;

Όπως και να ’χει,  αναλόγως της πολιτικής και συναισθηματικής ωριμότητας του καθενός μας, το βιβλίο μπορεί, εκτός των άλλων, να μας οδηγήσει σε αυτοκριτική/αυτογνωσία, σχετικά με τις θέσεις μας, τις συνέπειες των πράξεών μας και την ανάληψη των ευθυνών μας στη ζωή.

 

Αγγελική Μπούλιαρη

Λουτράκι, 28 Αυγούστου 2023

Πρώτη Δημοσίευση, 01 Σεπτεμβρίου 2023 : https://www.loutraki365.gr/blog/post/i-aggeliki-mpoyliari-proteineiandras-protypo 

         

 

 

ΠΟΙΗΣΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΤΟΠΟΣ. ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ… Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

 

 

    ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ, ΜΑΡΙΑ ΛΟΥΚΑ

    ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΤΡΕΑΣ ΛΟΥΚΑΣ

    ΣΕΛΙΔΕΣ 60

    ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2015

     

    ΠΟΙΗΣΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΤΟΠΟΣ. ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ… Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

Έπειτα από ένα αρμονικό συνταίριασμα ζωής των δημιουργών, στο Λεύκωμα «ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ»,  εμπνευσμένο από τα Λεύκαρα και αφιερωμένο στα Λεύκαρα της Κύπρου, εκφράστηκε ένα ακόμα αρμονικό συνταίριασμα Ποίησης και Φωτογραφίας, με τα Ποιήματα της Μαρίας Λουκά και τις φωτογραφίες του Αντρέα Λουκά.

Οι δημιουργοί είναι δύο άνθρωποι που αγαπούν, στηρίζουν και προάγουν τον  Ελληνοκυπριακό Πολιτισμό και γενικότερα τον Πολιτισμό και τις Τέχνες, και όπως εξομολογούνται οι ίδιοι στο εισαγωγικό τους σημείωμα, θέλησαν να μοιραστούν μαζί μας, μέσω αυτού του  Λευκώματος, το αίσθημα ότι η ποίηση είναι εικόνες και οι εικόνες είναι ποίηση.

Πραγματικά μας μετέδωσαν το αίσθημα αυτό. Αισθανθήκαμε την ποίηση στις φωτογραφίες και φανταστήκαμε τις εικόνες όπως αναδύονταν μέσα από τον ποιητικό λόγο. Και κατάφεραν με την Τέχνη τους να μας κάνουν κοινωνούς των αισθημάτων τους,  να κινητοποιήσουν τον ψυχικό μας κόσμο και να μας συγκινήσουν. Αυτός είναι άλλωστε και ο σκοπός της Τέχνης: Συγκίνηση και Συναίσθημα.  Και όπως είπε ο ποιητής μας Γ. Σεφέρης, «Τίποτα δεν μας ενώνει καλύτερα από μια κοινή καλλιτεχνική συγκίνηση».

Α) ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί για την Ποίηση. Ο Ρόμπερτ Φροστ τη χαρακτήρισε ένα παιχνίδι με υπέρογκα στοιχήματα, αφού πρέπει να έχει Ρυθμό, Μουσικότητα, Τελετουργική υφή και Συγκινησιακή φόρτιση. Ενώ ο Πωλ Βαλερύ είπε ότι αν ο πεζός λόγος είναι περπάτημα, η ποίηση είναι χορός. Προσωπικά προτιμώ αυτόν που την ορίζει ως την καταγραφή μιας στιγμής και όλου του σύμπαντος που αυτή η στιγμή εμπεριέχει, ένα σύμπαν φτιαγμένο από τόπους, εικόνες και συναισθήματα, όνειρα, φόβους, επιθυμίες.

Ο Ποιητής με εργαλεία του τις λέξεις (καθημερινή γλώσσα, επαναλήψεις, αντιθέσεις, μεταφορές, παρομοιώσεις, εμψυχώσεις, προσωποποιήσεις και άλλα «λεκτικά παιχνίδια»), τον ρυθμό, τη μουσικότητα, τη μαγεία, την τελετουργική υφή και, κυρίως, το συγκινησιακό στοιχείο, που παίζει κυρίαρχο ρόλο στην ποιητική λειτουργία, δημιουργεί ποιήματα που γεννούν εικόνες και προκαλούν έντονα συναισθήματα. Και όπως είπε ο Τόμας Στερνς Έλιοτ, «Η Ποίηση είναι το αμάξι του συναισθήματος».

Όμως το ίδιο δεν ισχύει και για τη φωτογραφία; Κι αυτή αιχμαλωτίζει και απαθανατίζει την στιγμή και το σύμπαν της για το οποίο μόλις μιλήσαμε όσον αφορά στην Ποίηση. Ο Φωτογράφος με εργαλεία του τον φακό του (οπτική γωνία, φως και σκιά, χρώμα και τον ψυχικό του κόσμο) δημιουργεί εικόνες, οι οποίες υπαινίσσονται λέξεις και ιδέες και συγκινεί εξίσου έντονα με την Ποίηση τον εσωτερικό μας κόσμο.

    Η φωτογραφία είναι και αυτή προσωπική έκφραση. Έχει τη δική της γλώσσα, κώδικα, αλληλεπιδράσεις με εξωτερικούς παράγοντες, εκφραστικά εργαλεία, τεχνικά μέσα, δυνατότητες και περιορισμούς. Ταυτοχρόνως, η φωτογραφία είναι κοινωνική δημιουργία. Εκφράζει την εποχή, τις κοινωνικές συνθήκες, τις αισθητικές προτιμήσεις, συγκρούσεις και εξελίξεις που κανένα πολίτη ενός τόπου δεν αφήνουν ανεπηρέαστο.

    Όπως και η Ποίηση, αλληλεπιδρά με τις άλλες τέχνες, τα αισθητικά ρεύματα, τις πολιτιστικές αξίες, επηρεάζεται από τις εξελίξεις, και κυρίως συγκινεί. Προκαλεί σκέψεις και συναισθήματα, εμμέσως προτείνει ή αποτρέπει, εμπνέει, ή τέλος αλλά εξίσου σημαντικό, μας προσφέρει αισθητική ευχαρίστηση.

    Ο Έζρα Πάουντ είπε: « Η εικόνα αποτελεί από μόνη της Λόγο».

     Στο Λεύκωμα ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ, ποίηση και φωτογραφία, λόγος και εικόνα συνυπάρχουν αρμονικά, αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοεπιδρούν, με στόχο να σκιαγραφήσουν έναν τόπο και τους ανθρώπους του. Μέσα στις 60 σελίδες του, παρουσιάζονται 13 ποιήματα της Μαρίας Λουκά, που φωτίζονται και εμπλουτίζονται από πλήθος σχολίων της συγγραφέως, ενώ οι 30 φωτογραφίες του Αντρέα Λουκά πραγματοποιούν την πρόθεση του φωτογράφου, επιτελούν τον σκοπό της ύπαρξής τους στο λεύκωμα και αναδεικνύουν πλήρως τα ποιήματα.

      Β) ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΛΟΥΚΑ

         1.   ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ

    Στο πρώτο ποίημα του λευκώματος  που αποτελείται από 3 στροφές των 7 στίχων, έχουμε επανάληψη των στίχων 1,3,4,5,6 σε κάθε στροφή και ομοιοκαταληξία του 7ου στίχου πρώτης, δεύτερης και τρίτης στροφής. Η επανάληψη των συγκεκριμένων στίχων, «πέτρα και φως/φως και φωτιά/φωτιά και ποταμοί/τυπώνουν και κεντούν», είναι μια επανάληψη που θυμίζει αρχαίο τελετουργικό και δίνει έμφαση σε όσα εμπεριέχονται στην έννοια Όρη Λευκά, στο φυσικό περιβάλλον και στην λαϊκή τέχνη, την αργυροχοΐα και την κεντητική.  Είναι μια πραγματική εισαγωγή στο περιεχόμενο του Λευκώματος.

     2.   ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ

    Με ενδιάμεσες αναφορές στο πλουμί, κέντημα-στολίδι, και στο φουρφούρι, τις ασημένιες διακοσμήσεις οικιακών σκευών και τις περίτεχνες σιδεριές των φεγγιτών, στο ποίημα δεσπόζει το Φως, το «λευκό», το «πρωτεϊκό», το «διάφανο», το φιλοπαίγμον, που λούζει τους ανθρώπους και τα έργα τους, τους εμπνέει να ονειρεύονται, παρηγορητικό στους καημούς τους και ελπιδοφόρο με την κάθε νέα μέρα που φέρνει.

    «Να ξεθωριάζει τους καημούς/να μας ξυπνά με φίλημα στα μάτια και στο μέτωπο/στο μέτωπο και στην καρδιά».

     3.   ΜΙΚΡΟ ΟΝΕΙΡΟ ΑΠΟ ΠΕΤΡΑ

    Η Ποιήτρια απευθύνεται στο ψηλό μπαλκόνι με τις περίτεχνες σιδεριές του, οι οποίες όπως και στους φεγγίτες, φέρουν πανάρχαια συμβολικά σχήματα, όπως έλικες, κύκλους και ρόδακες.

    Ο κύκλος, παγκόσμιο σύμβολο, συμβολίζει την αιωνιότητα, την ολότητα, τη ζωή, την τελειότητα, την αιώνια αγάπη, την ένωση, την αδελφότητα, την προστασία της κοινότητας.

    Ο ρόδακας, πανάρχαιο ελληνικό σύμβολο, συμβολίζει την Φύση και τα στοιχεία της,  (αέρας, γη, νερό, φωτιά), την Αγνότητα, την Καθαρότητα, την Ομορφιά, την Ευγονία, την Ισχύ και διαχρονικά αποτέλεσε φυλακτό, είτε του σπιτιού σκαλισμένο στις μετώπες, είτε προσωπικό φυλακτό φορεμένο ως κόσμημα.

    Τέλος ο Έλικας συμβολίζει την ζωτική ενέργεια, την αέναη κίνηση, την εξέλιξη της ζωής.

    Το ψηλό μπαλκόνι κουβαλάει όλα αυτά τα σύμβολα-φυλακτά και επιπλέον είναι στολισμένο με λεβάντα και βασιλικό, φυτά αρωματικά, μαγειρικά και θεραπευτικά, ενώ έχει παρέα τον Δρόπη, ωφέλιμο υδρόφι και τη Μαρουδιά, τη σαύρα. Έτσι, επιτελείται μια αρμονική συνύπαρξη στοιχείων της Φύσης (γη και ουρανός, αέρας και άχλη), υλικών της γης (σίδερο, πέτρα), με  φυτά και μικρά ζώα-ερπετά, σχεδόν κατοικίδια. Και το ψηλό μπαλκόνι γίνεται 

    «φρεγάτα κρεμαστή μέσα στην άχλη του πρωινού/μεγάλη όσο μεγάλα είν’ τα μικρά/μικρή όσο να χωράς τα όνειρά μας».

     4.   Η ΑΥΛΗ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ

    Η καμάρα της αυλής αντιπροσωπεύει την ισορροπία, την ομορφιά, την αλήθεια. Ένα χτίσμα αντιπροσωπεύει ιδέες. Η καμαρόπορτα φέρει οικόσημα που δείχνουν την ιστορία της και πέτρινο σταυρό, θρησκευτικό φυλαχτό. Η φύση συμπληρώνει το κτίσμα, έργο ανθρώπινων χεριών, με «ολάνθιστες» ροδιές, δεντρολίβανο, δυόσμο, ορτανσίες. Και όλα αυτά, σε ένα «Ήρεμο αγκάλιασμα από θαύματα/που βάφει με λουλάκι ο ουρανός».

     5.   ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΩΝ

Το ποίημα αποκαλύπτει την Ορθόδοξη Παράδοση του τόπου, με τα μικρά παλιά εκκλησάκια για προστασία από το κακό, κι έναν Στρατό Αγίων και Μαρτύρων, που «Είδαν πολλά, το μάτι τους θολό και αγριεμένο./Όπου στενό κι όπου κορφή κι όπου κλειδί/κρατάνε καραούλι μες στους αιώνες».

6.  ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

    Η Ποιήτρια ανεβαίνει στο Κάστρο, το βουνό, όπου βρισκόταν το εξοχικό της Ρήγαινας. Στέκεται εκεί όπου στεκόταν η Ρήγαινα και φαντάζεται ότι βλέπει ό,τι έβλεπε κι εκείνη. Με αυτή την αφορμή μας μιλάει για την ιστορία του τόπου και πώς πήραν το όνομά τους οι τοποθεσίες. Μας δείχνει τα Φραγκομάτα, όπου ζούσαν οι Ελεύθεροι που είχαν δικά τους χτήματα. Μας διηγείται για τον φοβερό ληστή τον Μαύρο και μας δείχνει τη σπηλιά του. Μας μιλάει για τα λείψανα της μεγάλης σφαγής στη Σφαήνα, που βγαίνουν λίγα-λίγα στο φως, πλάι στα νερά του χειμάρρου Σιρκάτη που εσίρκασε, αηδίασε από το αίμα της σφαγής.

    «Λίγο σκαλίζουμε το πρόσωπο σαν χώμα/Μεμιάς ξεθάβεται ο παλιός μας κόσμος».

    Γιατί, μέσα στη σιωπή κοιμάται η ιστορία, αλλά αρκεί να σαλέψει κανείς το χώμα, για να ζωντανέψουν οι θρύλοι, τα πρόσωπα, τα γεγονότα, να ζωντανέψει και η φρίκη και το αίμα.

     7.   ΠΟΡΤΕΣ ΚΛΕΙΣΤΕΣ

    Η Ποιήτρια σε α πρόσωπο δημιουργεί έναν φανταστικό χαρακτήρα,  «Ήμουνα λέει παιδί αγόρι αμούστακο», και μας μεταφέρει στην ιστορική περίοδο του 1570, όταν τα Λεύκαρα πλήρωσαν φόρο αίματος στους Τούρκους που κατέσφαξαν άμαχο πληθυσμό μέσα στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Όμως, κυνηγήθηκαν και από τους Ενετούς που θέλησαν να τους τιμωρήσουν επειδή δήλωσαν υποταγή στους Τούρκους. Τότε από τα 850 χωριά έμειναν 550, ενώ το μεταναστευτικό ρεύμα πού άρχισε τον 19^ο αιώνα άφησε τα Λεύκαρα με μειωμένο πληθυσμό και αυξημένο τον αριθμό των κλειστών και εγκαταλελειμμένων στο χρόνο σπιτιών.

    «Έρχομαι και ξυπνώ και τι να δω;/Πόρτες παλιές, πόρτες κλειστές και πόρτες σφαλισμένες/και οι καρδιές που καρτερούν διπλομανταλωμένες».

     8.   ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ

    Με σκεπτικιστική διάθεση, το ποίημα αναφέρεται στην  αργυροχοΐα και τη χρυσοχοΐα του παρελθόντος, στην αγορά και την επεξεργασία του ασημιού και του χρυσού από έμπειρους τεχνίτες, ώστε να δημιουργηθούν περίτεχνα περιδέραια, αλυσίδες, σκουλαρίκια, είδη σερβιρίσματος και άλλα σκεύη για θρησκευτικές τελετές. Η σύγκριση με το σήμερα που επικρατούν πρότυπα ευρωπαϊκά και αμερικάνικα και εισαγωγή επιχρυσωμένων αλυσίδων, καταλήγει σε ένα μάλλον λυπηρό και ελαφρώς ειρωνικό συμπέρασμα: 

    «Η τρέλα λέν’ δεν πάει στα βουνά./Πάει όμως της αγοράς ο νόμος/γιατί οι καιροί είναι καλοτάξιδοι κι ανύποπτοι/κι έχουμ’ εμείς συνείδηση τουριστική και βάλε!»

     9.   ΤΟ ΧΤΕΣ ΜΑΣ ΑΦΗΣΕ ΧΡΟΝΟΥΣ ΠΟΛΛΟΥΣ

    Η Ποιήτρια με νοσταλγική διάθεση συγκρίνει το χτες με το σήμερα και αναπολεί τις παλιές αυθόρμητες συμπεριφορές φίλων και γειτόνων και τις δημιουργικές ασχολίες τους. Αντιλαμβάνεται ότι οι παλιές δημιουργίες έχουν τώρα θέση διακοσμητική και οι άνθρωποι σκοτώνουν το χρόνο τους, και καταλήγει: 

    «Μα πάει το χτες, μας άφησε χρόνους πολλούς/και πορευόμαστε με φαγωμένα πρόσωπα στο σήμερα».

     10.        ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΡΟΛΟΪ

    Το παλιό ρολόι θυμίζει την περασμένη εποχή του μεσοπολέμου, όταν η παραδοσιακή αρχιτεκτονική δέχτηκε την επίδραση του νεοκλασικισμού, με τα αετώματα και τις κολόνες, και επανήλθαν παλαιότερα αρχαιοελληνικά και χριστιανικά διακοσμητικά και συμβολικά μοτίβα, όπως το Λιοντάρι και ο Δικέφαλος Αετός, σύμβολα μεγαλοπρέπειας, πνευματικής δύναμης και γενναιότητας. Το παλιό ρολόι μπορεί να χάλασε, όμως το θαύμα της τεχνολογίας το επαναφέρει στη ζωή. 

    «Κι ο χρόνος άρχισε ξανά να σαλαγάει/με τις βαριές οπλές του μες στις ρούγες».

     11.        ΛΑΊΚΗ ΨΥΧΗ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ

    «Εδώ η λαϊκή ψυχή σεργιανίζει μες στα στενά». 

    Εδώ η λαϊκή ψυχή ζει στα στενά πλακόστρωτα δρομάκια, τις αυλές, στους σταμνοστάτες, στα σκεύη και στα εργαλεία, όπως η γάστρα και το χειρομήλι. Το ποίημα εκφράζει την πεποίθηση ότι κηρύσσοντας τη γειτονιά των Λευκάρων διατηρητέα, διατηρείται και η ψυχή του τόπου ζωντανή, έτσι που    

«συναρμολογώντας τα κομμάτια μας,/καθρεφτιζόμαστε μες στα πολλά της πρόσωπα».

     12.         ΕΛΠΙΔΑ ΑΝΑΒΙΩΣΗΣ

    Με αναφορές στην παλιά καθημερινότητα του τόπου, στο κελάρι, τα πιθάρια του κρασιού και της ρακής, την πίσω αυλή, και κυρίως στην Παλιά Πηγή τη ζωοδότρα, γύρω από την οποία πρέπει να άρχισε να χτίζεται το χωριό των Λευκάρων, η Ποιήτρια μας ενσταλάζει την αισιοδοξία της ότι η αναπαλαίωση σαν αεράκι δροσερό θα φέρει την αναβίωση του τόπου.

     13.        ΑΦΙΕΡΩΣΗ

    Κλείνοντας τα Ποιήματα ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ της Μαρίας Λουκά, μείναμε γοητευμένοι από τις εικόνες που μας παρουσίασε στις σελίδες του. Και θα χρησιμοποιήσω τους στίχους της από αυτό το τελευταίο ποίημά της: 

    «Εικόνες παιδικές και μαγικές/Σκηνές ενός αθέατου θιάσου/Καλειδοσκόπιο που γυρίζει ρυθμικά/Και μας τραβά στους κύκλους του/Τυραννικά, λυτρωτικά, κανείς δεν ξέρει.»

     Γ) ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΤΟΠΟΣ

Ποιος δεν θυμάται με νοσταλγία, ή ποιος δεν έχει σε ξεχωριστή θέση στην καρδιά του τον τόπο που γεννήθηκε, τον τόπο που πέρασε τα παιδικά του χρόνια; Ακόμα κι αν κάποιος δεν απομακρύνθηκε από τον γενέθλιο τόπο, αλλά εξακολουθεί να ζει εκεί στον ίδιο από γεωγραφικής άποψης τόπο, πάλι θα τον νοσταλγεί σε περασμένο χρόνο, πάλι θα τον σκέφτεται ως έναν ξεχωριστό, ιδιαίτερο άλλον τόπο σε έναν άλλο χρόνο. Γιατί με το πέρασμα του χρόνου και ο τόπος μεγαλώνει μαζί με εμάς, η εμφάνισή του αλλάζει, καινούργια πράγματα προστίθενται, παλιά κρύβονται και χάνονται σε ρωγμές και σκιές. Όμως ο γενέθλιος τόπος ποτέ δεν χάνει τη θέση του μέσα μας. Ο γενέθλιος τόπος πότε μας ζεσταίνει και μάς παρηγορεί, πότε μας ενθαρρύνει και μας εμπνέει.

Μέσα σ’ αυτήν την έννοια περικλείονται, το φυσικό περιβάλλον, τα γεγονότα που ζήσαμε οι ίδιοι ή προηγήθηκαν της γέννησής μας, και τα πρόσωπα που έζησαν εκεί με συγκεκριμένο τρόπο ζωής, ήθη και έθιμα, συνήθειες και ασχολίες, ακόμα κι εκείνα που έζησαν πολύ παλιότερα, αιώνες πριν, και κάποια μπορεί να μαρτύρησαν και να στοίχειωσαν τον τόπο.

Γιατί δεν είναι όλα ευχάριστα όσα ζήσαμε στον γενέθλιο τόπο. Οι μνήμες μας, οι προσωπικές μας αλλά κι εκείνες που μας παραδόθηκαν από τους προπάππους μας, δεν είναι όλες χαρούμενες και ανέμελες. Πολλές είναι δραματικές, μπορεί και τραυματικές. Τα παιδιά δεν ζουν συχνά σε εύκολες εποχές, οι αποφάσεις των μεγάλων δεν είναι συχνά σοφές και πάντα υπάρχουν καταστάσεις που δεν μπορούμε να τις ελέγξουμε ή να τις αποφύγουμε, αλλά μόνο να τις αντιμετωπίσουμε με όση γενναιότητα μπορούμε. Όμως, ο γενέθλιος τόπος, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αντιπροσωπεύει ένα βασικό κομμάτι του εαυτού μας και πάντα μας συγκινεί βαθιά.

 Τα ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ, με τα ποιήματα της Μαρίας Λουκά και τις φωτογραφίες του Αντρέα Λουκά, είναι ένας ύμνος, μια ωδή στον γενέθλιο  (για τον Αντρέα Λουκά) τόπο των Λευκάρων, αλλά θα μπορούσε να αφορά και στον γενέθλιο τόπο του καθενός από εμάς.

    Στο Λεύκωμα ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ, η ποιήτρια, με τον πλούσιο σε στοιχεία που αναφέραμε παραπάνω ποιητικό της λόγο, γεμάτο ολοζώντανες, καθαρές και φωτεινές εικόνες, μάς παρουσιάζει τον τόπο των Λευκάρων γεμάτο από φως «λευκό», «πρωτεϊκό», «διάφανο», φιλοπαίγμον, που λούζει τους ανθρώπους και τα έργα τους, τους εμπνέει να ονειρεύονται, τους παρηγορεί στους καημούς τους και τους κάνει να ελπίζουν με την κάθε νέα μέρα που φέρνει. Μας παρουσιάζει μια ζωή σε δράση, και τον υπέροχο λαϊκό πολιτισμό του τόπου, από τις πιο απλές έως τις πιο σύνθετες εκφράσεις του, σε μια αρμονική συνύπαρξη της Φύσης και των στοιχείων της γης με τον Άνθρωπο. 

Και το κυριότερο: Η ποιήτρια με τα ποιήματά της καταφέρνει αβίαστα να κινητοποιήσει τον ψυχικό μας κόσμο, κάνοντάς μας κοινωνούς στα δικά της συναισθήματα που διαπερνούν όλο της το έργο. Αισθήματα αγάπης και σεβασμού προς τον γενέθλιο τόπο και το περιβάλλον. Αγάπης και σεβασμού προς την πολιτιστική κληρονομιά. Θαυμασμού προς τις διάφορες μορφές της τέχνης και τους τεχνίτες. Μας ξυπνάει συναισθήματα νοσταλγίας για όσα μας αφορούν και υπήρξαν στο παρελθόν και πλέον δεν υπάρχουν, ή τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που υπήρξαν. Μάς μεταδίδει την αισιοδοξία, ότι από εμάς εξαρτάται να διατηρήσουμε ζωντανό το παρελθόν: «Η αναπαλαίωση αεράκι δροσερό κι ελπίδα αναβίωσης» μας τονίζει στο ποίημά της «Ελπίδα Αναβίωσης». Κι αυτός ο στίχος της, εκτός από αισιόδοξος, είναι και παρηγορητικός για όσα έφυγαν από το προσκήνιο. Και ταυτοχρόνως, το σημαντικότερο, μάς ξυπνάει το αίσθημα της ευθύνης απέναντι στον γενέθλιο τόπο, αφού όσο κρατάμε ζωντανή την παράδοση, όσο διατηρούμε σταθερή τη σύνδεσή μας με τον τόπο μας, με τις ρίζες μας, τόσο γνωρίζουμε τη θέση μας στον κόσμο. Γιατί πώς να βρει κανείς τη θέση του στον κόσμο, αν αγνοεί το παρελθόν του, αν δεν συνδέεται με τις ρίζες του;

Δ) ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΗΠΑΣ…

Φέτος έκλεισαν 80 χρόνια από τότε που εκδόθηκε ο πολυαγαπημένος μικρών και μεγάλων «Μικρός Πρίγκιπας», του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Ας θυμηθούμε την ιστορία του:

Ο Μικρός Πρίγκιπας ζει σε έναν μικροσκοπικό αστεροειδή, τον Β612. Καθημερινά φροντίζει ένα τριαντάφυλλο και ένα αρνί, καθαρίζει τρία ηφαίστεια και ξεριζώνει τα βλαβερά δέντρα μπαομπάμπ για να μην πνίξουν τον πλανήτη του. Κάποια στιγμή, αποφασίζει να ταξιδέψει σε άλλους πλανήτες και τελικά καταλήγει στη Γη. Μέσα από τις περιπέτειες αυτού του ταξιδιού, τις γνωριμίες και τις φιλίες του, ανακαλύπτει ότι, αποκομμένος από τον πλανήτη του και από όσα χρειάζονταν τη φροντίδα του, η καθημερινότητά του δεν έχει σημασία και αισθάνεται περισσότερο μόνος από ποτέ. Και αποφασίζει να επιστρέψει…

Θα αναρωτιέστε: Τι κοινό μπορούν να έχουν ο Μικρός Πρίγκιπας, του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ και Τα Όρη Λευκά, της Μαρίας Λουκά; Καθώς κάθε αναγνώστης επικοινωνεί με τον δικό του τρόπο με το Ποίημα και τον Ποιητή, έτσι κι εγώ στα Ποιήματα της Μαρίας Λουκά, είδα την ίδια λαχτάρα να φροντίσει τον γενέθλιο τόπο, κρατώντας τον ζωντανό. Με ποιον τρόπο; Καταγράφοντας με τον ποιητικό της λόγο ιστορικά γεγονότα και κυρίως τις πολλές και ποικίλες εκδηλώσεις του λαϊκού πολιτισμού που υπήρξαν και αφορούσαν στα Λεύκαρα, καθώς επίσης εμπνέοντας τους νεότερους. Επειδή,  η Ποίηση, σύμφωνα πάλι με τον Τόμας Στερνς ΄Ελιοτ,  είναι ταυτοχρόνως ατομική αναγκαιότητα αλλά και κοινωνική λειτουργία, και επειδή τίποτα δεν πεθαίνει όσο το κρατάμε ζωντανό στο μυαλό και στην καρδιά μας.

 Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι τα «ΟΡΗ ΛΕΥΚΑ» είναι ένα κόσμημα για κάθε βιβλιοθήκη που μας υπενθυμίζει τους ξεχωριστούς και ακατάλυτους δεσμούς που μας δένουν με τα χώματα όπου γεννηθήκαμε, με την ιστορία τους που είναι και η δική μας ιστορία, με το παρελθόν τους που είναι και το δικό μας παρελθόν. Κι έτσι μέσα από αυτή τη γνώση και την αναγνώριση της σύνδεσης και της συνέχειας, βρίσκουμε κι εμείς την απαραίτητη θέση μας στον Κόσμο.

        Πηγές: 

1. Παραδοσιακή και Μοντέρνα Ποίηση, Χάρη Σακελλαρίου, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ,              2003

2. Ανδρέας Κατσικούδης: www.akatsikoudis.blogspot.com

  

*Αγγελική Μπούλιαρη, Φιλόλογος, Συγγραφέας, 19-04-2023

 *Η Αγγελική Μπούλιαρη-Αργυράκη σπούδασε Ελληνική και Αγγλική Φιλολογία, Δημιουργική            Γραφή και Ψυχολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και Λογοτεχνική Μετάφραση στο            Βρετανικό Συμβούλιο, Μετάφραση Παιδικής Λογοτεχνίας και την Ιταλική Γλώσσα. Εργάστηκε ως ιδιωτική     υπάλληλος και ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση. Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποίηση.     Δηλώνει δια βίου μαθήτρια ζωής. https://the-yellow-buses.blogspot.com/

     Πρώτη δημοσίευση: https://www.fractalart.gr/ori-leyka/ (10-05-2023)

        

 

«Μοιρόγραφτο», Γιάννης Πανούσης - Una persona libera

 

 

«Μοιρόγραφτο», Γιάννης Πανούσης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2018

Σελίδες 126

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ήταν μεγάλη μου τιμή που κλήθηκα να παρουσιάσω την 1^η Νοεμβρίου 2019, στο Πνευματικό Κέντρο Περαχώρας-Λουτρακίου, την Ποιητική Συλλογή «Μοιρόγραφτο», από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης, του καθηγητή Γιάννη Πανούση, τον οποίο εκτιμώ και θαυμάζω απεριόριστα, αν και μέχρι τότε τον ήξερα εκ του μακρόθεν μόνο, μόλις εκείνο το βράδυ κάναμε τη γνωριμία μας. Υπήρξε, ωστόσο, ο αγαπημένος καθηγητής της κόρης μου στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, και όσο για μένα, διάβαζα πάντα με μεγάλο ενδιαφέρον κείμενά του στον τύπο. Με είχε εντυπωσιάσει η συνήθειά του να ξεκινάει τα άρθρα του με μικρά ποιητικά αποσπάσματα, και απ’ αυτό είχα καταλάβει ότι αγαπούσε την ποίηση, αγνοούσα όμως ότι και ο ίδιος ήταν ποιητής, εφόσον η ποίησή του κυκλοφορούσε με ψευδώνυμο.

Στην αρχή της ποιητικής του συλλογής Μοιρόγραφτο, ο καθηγητής Γιάννης Πανούσης αποποιείται την ιδιότητα του ποιητή - κάτι βεβαίως με το οποίο ο αναγνώστης θα διαφωνήσει απολύτως – δηλώνοντας ότι γράφει ποιήματα, γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο δίνει στην ψυχή του υπόσταση και ταυτόχρονα επικοινωνεί με τον άγνωστο Χ συνάνθρωπο/συμπολίτη, πράγμα που τού είναι αρκετό για να αισθανθεί μέλος μιας κοινωνίας, που αν και απογοητευμένη, πάντα θα βρίσκει τρόπο/χρόνο για να διαβάσει έναν στίχο και να πάρει δύναμη να ξαναγεννηθεί (Από-ποίηση, σελ.9).

Ακολουθώντας αυτή του τη δήλωση,  ας μου επιτραπεί να προχωρήσω κι εγώ σε μια αποποίηση ιδιότητας. Ουδέποτε, δήλωσα ότι είμαι κριτικός λογοτεχνίας, αναλύτρια ή δοκιμιογράφος. Υπήρξα, όμως, από τότε που έμαθα τις πρώτες λέξεις, φανατική αναγνώστρια και δηλώνω εμπράκτως μαθήτρια δια βίου. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, ως αναγνώστρια, να σας ξεναγήσω στον κόσμο του Μοιρόγραφτου, με τον τρόπο που ξενάγησα τον ίδιο μου τον εαυτό στις σελίδες του, και που μοιάζει πιστεύω με τον τρόπο που ο Ποιητής μας έγραψε τα ποιήματά του: Με αγάπη.

Μετά τη μελέτη των σχεδόν 100 (για την ακρίβεια 94) ποιημάτων της συλλογής, τα οποία εκπλήσσουν και γοητεύουν για το συναίσθημα και την ειλικρίνεια των στίχων, τη λιτή και ουσιαστική έκφραση, τους συνειρμούς, την ευθύτητα των απόψεων, την τόλμη έκθεσης και τη γενναιότητα της γραφής, τα διέκρινα νοητά σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

Α) ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ και ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ γενικώς:

 Στη συλλογή «Μοιρόγραφτο» είναι πολλά τα ποιήματα που αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις και τα συναισθήματα, γι’ αυτό κι εγώ τα ονόμασα «των ανθρωπίνων σχέσεων και της αγάπης», επειδή όντως περιγράφουν εκδηλώσεις έγνοιας και τρυφερά συναισθήματα και ορίζουν την αγάπη ως το θεμελιώδες αίσθημα, καθώς και τις σχέσεις που βασίζονται στην αγάπη, ως τις πιο ουσιαστικές και σημαντικές στη ζωή. Η αγάπη αυτή, όπως διαφαίνεται στους στίχους του ποιητή, είναι ανεξάντλητη. Δεν έχει περιορισμούς ως προς τον αριθμό και την ιδιότητα των αγαπωμένων. Τη βλάπτουν οι μαθηματικοί υπολογισμοί και οι προσδοκίες ανταπόδοσης, ενώ την αναζωογονεί η συγχώρεση. Γι’ αυτό, συμπεραίνει, «Αγάπη ολοκληρωτικά, αν και όχι πάντοτε αλληλεγγύως»: (Amor omnibus idem [H αγάπη είναι σε όλους ίδια], σελ. 15)

Η αληθινή αγάπη είναι γενναιόδωρη. Και υπάρχει ανάμεσα στα αγαπημένα πρόσωπα ένα πρόσωπο μοναδικό και αναντικατάστατο, που μπορεί να αγαπάει μ’ αυτόν τον τρόπο και μας προστατεύει πάντα, ακόμα κι όταν δεν είναι παρόν: Η γλυκιά μορφή της Μάνας (Μάνα, σελ. 31). Ξεκινώντας από αυτή τη θεμελιακή μορφή της μητέρας, η αγάπη εκτείνεται στο σύντροφο, τα παιδιά, την οικογένεια, τους συνανθρώπους μας. Στο ποίημα Β-Π-Κ, σελ.116, παρακολουθούμε μια οικογένεια όπου οι άνθρωποι κοιτάζονται κατάματα, δεν έχουν ανάγκη οπτικές τρίτων, ο πατέρας ανοίγει δρόμο στο φως, η μητέρα κλείνει το δρόμο στον πόνο και το φόβο, το ένα μέλος φροντίζει και ενθαρρύνει το άλλο με τον δικό του τρόπο, γενικά ο καθένας δίνει τον καλύτερο εαυτό του, και γι’ αυτό φέγγουν όλοι όμορφοι και με αυτοπεποίθηση, ο καθένας στα μάτια των άλλων. Τέλος, στο ποίημα Μπέλα-Ζακλίν, σελ. 108, θαυμάζουμε μιαν αξιοζήλευτη αφοσίωση μεταξύ δύο – όχι απαραιτήτως ανθρωπίνων – υπάρξεων.

Σήμερα όλοι ζούμε στην εποχή της καλπάζουσας τεχνολογίας. Ακόμη και οι πιο ανίδεοι ή απορριπτικοί κάνουν καθημερινή χρήση μικρών τεχνολογικών θαυμάτων. Ως γνωστόν, ένας από τους σκοπούς της τεχνολογίας, στον οποίο βασίστηκαν κατά κόρον οι διαφημιστικές καμπάνιες των διαφόρων εταιρειών, ήταν να μειώσει τις πραγματικές αποστάσεις και να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά. Το πέτυχε; Μήπως ήδη ζούμε στο «γενναίο νέο κόσμο» του Άλντους Χάξλεϊ; Στο ποίημα με τίτλο Τεχνο-α-λογία, σελ. 50-51, ο ποιητής, με την προσθήκη του στερητικού «α» ανάμεσα στα δύο συνθετικά μέρη της λέξης, που ήδη προσδίδει την έννοια του παράλογου στη λέξη, υπαινίσσεται την απομάκρυνση και την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας μέσα σε ένα περιβάλλον ύψιστης τεχνολογίας.

Η Γη χρειάζεται ξανά προστασία από τον πολιτισμό της φωτιάς και του σιδήρου, ενώ η ισορροπία ανθρώπου και πλανήτη βρίσκεται στην αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τη φύση, μας υπενθυμίζει ο ποιητής, δείχνοντας αγάπη για τη Φύση και περιβαλλοντική ευαισθησία, με το ποίημα: Αλληγορικό [Η σοφία της Γης], σελ. 38-39

 

Β) ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ-ΠΟΛΙΤΙΚΑ:

 Η ποίηση του Γιάννη Πανούση στη συλλογή Μοιρόγραφτο δεν αναπτύσσεται μόνον γύρω από τον άξονα των ανθρωπίνων σχέσεων και συναισθημάτων, αλλά και γύρω από την Πολιτεία/Κράτος, ως υπέρτατη θεσμική οντότητα και ως οργανωμένη και αντιπροσωπευτική έκφραση των πολιτών της. Τον απασχολεί το όριο της Ελευθερίας και αναρωτιέται αν αυτή είναι τελικά «δώρον άδωρον», ενώ τον διακατέχει ο τρόμος της Ιστορίας.

Σε πολλά ποιήματα της συλλογής διακρίνουμε το ενδιαφέρον, την ανησυχία και τον προβληματισμό του Ποιητή για θέματα όπως η άσκηση της εξουσίας, η αλαζονεία  και η φθορά των κατεχόντων την εξουσία, το ποιόν της ηγεσίας, καθώς και οι ευθύνες τόσο των πολιτικών όσο και των πολιτών.

Τον ποιητή ενδιαφέρουν τα μέγιστα οι ευθύνες μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης, τις οποίες μοιράζει ανάμεσα στους πολιτικούς και τους πολίτες, αν και όχι εξίσου. Κάποιος ευθύνεται περισσότερο, γιατί αυτός χαράζει το δρόμο και προχωράει πρώτος: Εκδοχές και παραδοχές, σελ. 62  

Η έλλειψη ηθικής στην ηγεσία, το βλαβερό ποιόν του μη-δημοκράτη ηγεμόνα και οι ευθύνες του, πρωτίστως απέναντι στους νέους, προβληματίζουν τον ποιητή: Κάτοπτρον μη δημοκράτη ηγεμόνα, σελ. 90 

Δεν μας έτυχαν, τους επιλέξαμε. Η ευθύνη του πολίτη για το ποιος (θέλει να) τον κυβερνάει:  Αν, σελ. 40                                               

Η εγκατάλειψη των στόχων, η απώλεια της φιλίας, η λήθη και η αλλαγή στο πέρασμα του χρόνου, εκφράζονται με νοσταλγική διάθεση στις Υπόγειες καταστάσεις, σελ. 79

Τη νοσταλγία του ποιητή για τα παιδικά και νεανικά του χρόνια αλλά και την απογοήτευσή του, τόσο για τις αλλαγές που επιφέρει ο πανδαμάτωρ χρόνος στους ανθρώπους, όσο και για τη διάψευση των προσδοκιών της γενιάς του διακρίνουμε στο ποίημα Οι μη ανήκοντες, σελ. 59. Παρόλα αυτά ελπίζει ακόμα.

Στο ποίημα Η άδεια σχολική τάξη, σελ. 68, παρακολουθούμε μια αποκαθήλωση εικόνων και φωτογραφιών ηρώων, (στο όνομα τίνος, άραγε;) και έναν δάσκαλο κουρασμένο και ανήμπορο να αντιδράσει, που επωμίζεται το βάρος της ντροπής για την αδυναμία του.

Με την Ωδή στην πατρίδα, σελ. 125, ο ποιητής εκφράζει την απενοχοποιημένη αγάπη του προς την πατρίδα του. Ας σημειώσουμε ότι αυτό το ποίημα κλείνει τη συλλογή Μοιρόγραφτο.

Γ) ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ:

Είναι γνωστό ότι η ενασχόληση με την πολιτική ενέχει κινδύνους. Συχνά διακινδυνεύει κανείς να ξεχάσει αρχές και πιστεύω, να παραμελήσει αγαπημένα πρόσωπα και πράγματα, να χάσει τη σύνδεση με τον εσώτερο εαυτό του. Όμως, στον Γιάννη Πανούση, αρκεί κάτι μικρό, απλό, καθημερινό, για να του υπενθυμίσει σημαντικά πράγματα και αλήθειες της ζωής: Αυτοβιογραφικό, σελ. 28

Στην ποιητική συλλογή «Μοιρόγραφτο» περιλαμβάνονται αρκετά ποιήματα σαν κι αυτό που μόλις προανέφερα, σε πρώτο πρόσωπο, με τα οποία ο ποιητής εκθέτει απόψεις του, θέσεις και αλήθειες. Ας δούμε, λοιπόν, τι δηλώνει ο ίδιος ο ποιητής για τον εαυτό του μέσα από κάποιους στίχους του:

 

• Δεν θέλω ν’ ασχοληθεί με τη ζωή μου ο ιστορικός του μέλλοντος. Μου αρκεί να μ’ αγαπάνε οι άνθρωποι του καιρού μου. (Res futurae [Μελλοντικό πράγμα], σελ. 17)

 

• Δεν βρίσκω ούτε ένα λόγο να γίνω «Ήρωας» σ’ ένα σύστημα που τιμάει τους ευλύγιστους και τους εύκαμπτους, τους δειλούς και τους άφωνους. Μου αρκεί να με νιώθουν ως μικρό ήρωα οι άνθρωποι που αγαπώ και προστατεύω. (Μικρός Ήρωας, σελ. 23)

 

• Πάντοτε ήθελα να είμαι με τους άλλους κι όχι μ’ αυτούς που με κολάκευαν ή με τρομοκρατούσαν. Η θέση μου -εντοπισμένη με GPS ακριβείας- βρισκόταν στο σημείο [αλληλο]αναίρεσης των πολιτικών τους αντιθέσεων, των υστερόβουλων προθέσεων και των υπόγειων αναθέσεων. (Persona libera [Ελεύθερο Πρόσωπο], σελ. 20)

 

• Για να τελειώνω μια για πάντα με τους προβληματισμούς, τις απορίες, τα σχόλια φίλων και λιγότερο φίλων «Δεν είμαι στην υπηρεσία κανενός. Ούτε καν του εαυτού μου». (Δήλωση, σελ. 27)

 

• Την πορεία της ζωής μου την χάραξαν οι δικές μου αντι-φάσεις και όχι οι γραμμές των βεβαιοτήτων των ισχυρών. (Ο στίβος, σελ. 26)

 

• Τόσα ήξερα. Τόσα πίστευα. Τόσα έδωσα. Τόσα άντεξα. Τόσα άξιζα. Για τα υπόλοιπα ας με κρίνουν οι Θεοί των ανθρώπινων λαθών και το DNA των λαθών της φύσης. (Απολογισμός, σελ. 113)

 

Γιάννης Πανούσης: Una persona libera

Μέσα από τα ποιήματα της συλλογής Μοιρόγραφτο, ξεπροβάλλει το πορτρέτο του καθηγητή και ποιητή Γιάννη Πανούση. Θα δανειστώ τον τίτλο του ποιήματός του Persona libera [Ελεύθερο Πρόσωπο], σελ. 20), και θα πω: Αυτός είναι ο Γιάννης Πανούσης,  una persona libera, ένα έντιμο και ελεύθερο άτομο, που δίνει προτεραιότητα στις ανθρώπινες σχέσεις και του οποίου ο λόγος και η τέχνη συμβαδίζουν με τις πράξεις.

Πιστεύει ότι η αγάπη είναι η ουσία της ύπαρξης και θεωρεί την προστασία των αγαπημένων του βασική προτεραιότητα γι’ αυτόν. Θεωρεί ότι η ελευθερία και η εντιμότητα είναι προσωπική επιλογή του καθενός μας, και δεν έχουμε παρά να συμφωνήσουμε μαζί του. Χαράζει τη δική του πορεία ανεξάρτητα από τις γραμμές των ισχυρών και κρατάει αποστάσεις από την εξουσία για να μη χάσει την κριτική του δυνατότητα. Δεν υπηρετεί κανέναν, ούτε καν τον εαυτό του.

Στοχάζεται, φιλοσοφεί, εμβαθύνει, αγωνιά, ελπίζει. Και καταθέτει με θάρρος και ειλικρίνεια τις απόψεις του. Είναι ένας σκεπτόμενος πολίτης, ένας ψύχραιμος Έλληνας, που αγωνιά τόσο για την καθημερινότητα, όσο και για το αβέβαιο μέλλον των παιδιών αυτής της χώρας.

Ονειρεύεται αλλά δεν αιθεροβατεί. Απομονώνεται για τη μοναχική, δημιουργική τελετή της Ποίησης, αλλά ζει, τοποθετείται και δρα εντός της κοινωνίας. Πάντα σε ετοιμότητα, με όλες τις κεραίες του, διανοητικές και συναισθηματικές, τεντωμένες, για να συλλάβει επερχόμενες αλλαγές στην κοινωνία, το περιβάλλον, τον άνθρωπο και τον πολιτισμό.

Τον ευχαριστούμε θερμά για την προσφορά του στη ζωή μας με όλες τις ιδιότητες που κατέχει (Καθηγητής, Συγγραφέας, Ποιητής, Αρθρογράφος, Πολιτικό Ον) και του ευχόμαστε: Πάντα γερός, δημιουργικός, δυναμικός και εν εγρηγόρσει!

 

Αγγελική Μπούλιαρη
Φιλόλογος-συγγραφέας
angelbouliari@gmail.com
https://the-yellow-buses.blogspot.com/

 

Πρώτη δημοσίευση: https://www.fractalart.gr/moirografto-giannis-panousis/