ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΕΙΔΗ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
Ορισμός της αστυνομικής λογοτεχνίας
Η αστυνομική λογοτεχνία είναι ένα είδος του πεζού λογοτεχνικού λόγου το
οποίο μέσα από την μυθοπλασία εξερευνά την πλευρά της ανθρώπινης κοινωνίας που
έχει να κάνει με το έγκλημα, τη διάπραξη και την ανακάλυψή του. Σκοπός,
συνήθως, είναι να ανακαλυφθούν οι υπαίτιοι αλλά και τα κίνητρα που τους
οδήγησαν στην διάπραξη του εγκλήματος. Τα βασικότερα χαρακτηριστικά είναι το
μυστήριο και η αγωνία.
Το πιο παλιό γνωστό κείμενο αστυνομικής λογοτεχνίας, μπορεί να θεωρηθεί
το διήγημα «Τα τρία μήλα», ένα από τα διηγήματα των Αραβικών ιστοριών «Χίλιες
και μια νύχτες». Σε αυτό το διήγημα, ένα κομματιασμένο πτώμα ανακαλύπτεται
τυχαία, και ο χαλίφης Χαρούν αλ-Ρασίντ διατάζει τον βεζίρη του, να ανακαλύψει
τον ένοχο μέσα σε τρεις μέρες.
Η ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας
Η αστυνομική λογοτεχνία, όπως την εννοούμε σήμερα, εμφανίστηκε κατά τον
19ο αιώνα, όταν στην Μ. Βρετανία και στην Γαλλία θεσμοθετήθηκε ο ρόλος της
αστυνομίας κατά του εγκλήματος.
Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα εικάζεται πως δημιουργήθηκε από τον
Έντγκαρ Άλαν Πόε το 1841 με τίτλο «Οι φόνοι της οδού Μοργκ». Αν και αποτέλεσε
την αφετηρία της αστυνομικής λογοτεχνίας χρειάστηκαν περίπου εξήντα χρόνια έως
ότου θεσπιστεί ως ένα ξεχωριστό είδος μυθιστορήματος, ενώ για μεγάλο διάστημα
εθεωρείτο εύκολο ανάγνωσμα, δηλαδή παραλογοτεχνία.
Παραλογοτεχνία
Ο όρος παραλογοτεχνία γεννήθηκε στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα. Την εποχή
εκείνη τα αστικά κέντρα δέχονταν μαζική προσέλευση πολιτών κυρίως από αγροτικές
περιοχές ενώ ταυτόχρονα υπήρχε ανάπτυξη του πνευματικού επιπέδου των πολιτών.
Αποτέλεσμα της μεγάλης ζήτησης είναι η εισαγωγή μεταφρασμένων μυθιστορημάτων
από το εξωτερικό στην Ελλάδα. Η παραλογοτεχνία έχει αστικό χαρακτήρα αφού το
κλίμα της πόλης η ένταση, η βία, η καχυποψία και ο φόβος αποτελούν πηγή
έμπνευσης για πολλούς συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων.
Η αφήγηση
ενός αστυνομικού μυθιστορήματος μπορεί να διακριθεί στις εξής κατηγορίες:
Ορθόδοξη αφήγηση: Την ακολουθεί το παραδοσιακό μυθιστόρημα όπως το θεμελίωσε ο Έντγκαρ
Άλαν Πόε και περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως: 1. Ο ντετέκτιβ της ιστορίας
είναι εκκεντρικός, ηθικά άψογος και παρατηρητικός, διαθέτει άριστη λογική και
διαίσθηση, είναι οργανωτικός και λύνει τα προβλήματα και τους γρίφους. 2.
Αρχικά το έγκλημα παρουσιάζεται ως αδύνατο. 3. Πιθανόν να καταλογίζει ως ένοχο
έναν αθώο. 4. Τέλος, το μυθιστόρημα θα έχει ένα εντελώς απροσδόκητο αποτέλεσμα.
Σκληρό αφήγημα: Έκανε την εμφάνιση του στην Αμερική στις αρχές του 1923, ταυτόχρονα με
την γέννηση του οργανωμένου εγκλήματος, όταν υπήρχαν από μια οι συμμορίες και
από την άλλη οι ειδικοί ντετέκτιβ που αναλάμβαναν τις σχετικές υποθέσεις. Οι
συγγραφείς αυτού του είδους περιγράφουν εγκληματίες που συνδέονται με τον
υπόκοσμο ενώ ρέει άφθονο αίμα και από τις δύο πλευρές. Επίσης, οι ρόλοι του
καλού και του κακού δεν είναι σαφείς, ενώ κατά την εξέλιξη της ιστορίας
αποκαλύπτονται πληροφορίες οι οποίες προηγουμένως δεν είχαν παρουσιαστεί ή ήταν
ψευδείς.
Ανθρώπινο αφήγημα: Το είδος αυτό ξεκίνησε από την Γαλλία, ενώ τα δύο προηγούμενα ήταν
αγγλόφωνα. Χαρακτηριστικό του είναι η ανθρώπινη παρόρμηση για έγκλημα, κυρίως
για το κοινό καλό, χωρίς δηλαδή να υπάρχει δόλος και ιδιοτέλεια. π.χ. "ο
Αρσέν Λυπέν" του Μωρίς Λεμπλόν, στο οποίο ο ήρωας διέπραττε ληστείες για
να προσφέρει σε ανθρώπους με πραγματική ανάγκη.
Αγωνίας: Τέλος, το είδος αυτό έχει μια ξεχωριστή πορεία αφήγησης. Σκοπός του
δεν είναι πλέον η εξιχνίαση κάποιου εγκλήματος, αλλά ο σχεδιασμός ενός νέου
εγκλήματος, την εξέλιξη του οποίου ο αναγνώστης παρακολουθεί με αγωνία.
Στην Ελλάδα
Το Ελληνικό Αστυνομικό Μυθιστόρημα παρουσιάστηκε στο τέλος της δεκαετίας του 30. Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα γράφτηκε το 1928 από τον Παύλο Νιρβάνα, με τίτλο "Το έγκλημα στο Ψυχικό".
Μέχρι την δεκαετία του 1970 δημοσιευόταν σε περιοδικά και σε λαϊκές εκδόσεις, όπως στα περιοδικά Μάσκα, Μυστήριον, στη συλλογή Αστυνομικά βιβλία τσέπης.
Οι φόρμες του ήταν τυπικές, χωρίς λογοτεχνικές φιλοδοξίες αλλά, γενικά, διέθεταν φροντισμένη πλοκή. Οι ήρωες ήταν τυποποιημένοι και έδιναν την αίσθηση ότι μας είναι γνωστοί. Από άποψη θεματολογίας, βρισκόταν κάτω από την άμεση επιρροή άγγλων συγγραφέων του είδους, όπως η Agatha Christie, ο Peter Cheney, ο Yan Fleming ή ο γαλλο-βέλγος Simenon.
Τα δύο είδη που κυριαρχούν εξίσου είναι οι ιστορίες κατασκοπίας με αισθηματικές προεκτάσεις και η αστυνομική έρευνα για την εύρεση του δολοφόνου.
Μεσολαβεί μια παύση στη συγγραφή αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα, μέχρι το 1995, οπότε ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο εκδηλώνεται στα ελληνικά γράμματα, η εμφάνιση του νέου αστυνομικού μυθιστορήματος, με κύρια χαρακτηριστικά τον πλούτο και την ποικιλία στη θεματολογία του. Έτσι διακρίνουμε πολλές κατηγορίες: Το ιστορικό αστυνομικό, το ψυχολογικό αστυνομικό, το κοινωνικό αστυνομικό, το πολιτικό αστυνομικό και, ακόμη, το μαθηματικό αστυνομικό. Κάποιοι συγγραφείς ανέπτυξαν επίσης το είδος του θρίλλερ, συχνά βίαιου.
Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι στην Ελλάδα ολοένα και περισσότεροι συγγραφείς ακολουθούν τους δρόμους που άνοιξαν οι παλαιότεροι Νίκος Μαράκης, Γιάννης Μαρής, Αθηνά Κακούρη, και κατόπιν οι Πέτρος Μάρκαρης, Ανδρέας Αποστολίδης και Πέτρος Μαρτινίδης. Αναφέρω αυτούς χαρακτηριστικά επειδή είναι αποκλειστικά συγγραφείς αστυνομικού μυθιστορήματος. Το αποτέλεσμα αυτής της δημιουργικής παραγωγής είναι η καθιέρωση του είδους, ο συνεχής εμπλουτισμός του και η προσέλκυση πολλών φίλων αναγνωστών.
Στις αρχές του 2010 δημιουργήθηκε στην Ελλάδα η Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας στην οποία συμμετέχουν συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων, οι οποίοι συζητούν ποικίλα σχετικά θέματα, και καταγράφουν τα έργα αστυνομικής λογοτεχνίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Επίλογος
Μερικοί αναγνώστες ίσως εξακολουθούν να θεωρούν το αστυνομικό
μυθιστόρημα ένα εύκολο είδος. Τους διαβεβαιώνω πως όχι, κάθε άλλο. Όπως και στα
άλλα είδη αφήγησης, και εδώ χρειάζεται ίδια ή ακόμα και μεγαλύτερη δεξιοτεχνία
και μαστοριά για να ξετυλίξει ο συγγραφέας την ιστορία του, να σκιαγραφήσει
μέσα από λόγια και πράξεις, συνήθειες και αντιδράσεις, τον ψυχισμό των
χαρακτήρων του. Να διασπείρει μέσα στο κείμενο λεπτομέρειες που θα αποδειχθούν
σημαντικές και θα παίξουν έναν ρόλο αποκαλυπτικό, είτε αποκαλύπτοντας οι ίδιες,
είτε βοηθώντας στην τελική αποκάλυψη και λύση του προβλήματος.
Η ιστορία πρέπει να ξετυλίγεται με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλεί,
ενδιαφέρον, περιέργεια, αγωνία, ίσως ακόμα τρόμο και φρίκη, και να ωθεί τους
αναγνώστες να βρουν το δράστη ή τους δράστες. Το έγκλημα πρέπει να είναι
«δικαιολογημένο», να εξηγείται δηλαδή το γιατί και το πώς και να συνδέεται
λογικά με τον ψυχισμό του δράστη. Να υπάρχει συνοχή, ταίριασμα γεγονότων και
προσώπων, ώστε να γεννιέται μια πειστική πλοκή και ένα δίνεται ένα πειστικό
τέλος.
Ευτυχώς, μια περιήγηση στα βιβλιοπωλεία, θα αποφέρει πλούσιους καρπούς.
ΥΓ1. Το κείμενο αποτελεί μέρος ομιλίας μου που έγινε στις 7-2-2018, στο Charlotte Wine Bar στον Πειραιά, επί τη ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου "Η πόλη των γενναίων" του Άγγελου Χαριάτη.
ΥΓ2. Τα εξώφυλλα είναι ενδεικτικά της ελληνικής παραγωγής. Σαφώς υπάρχουν πολλά περισσότερα και είναι αυτονόητο ότι η παρούσα ανάρτηση δεν μπορούσε να φιλοξενήσει μεγαλύτερο αριθμό.
ΥΓ3. Λίγες μέρες μετά την ομιλία αυτή, κυκλοφόρησε το βιβλίο "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ - Ο Γιάννης Μαρής και οι άλλοι", του ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ από τις Εκδόσεις Πατάκη, 440 σελίδων, το οποίο παρέχει όλες τις σχετικές πληροφορίες για όποιον ενδιαφέρεται.
Πηγές:
